As mentioned in our previous article, Buddhist philosophy posits that the world consists of “Nama” (mind), “Rupa” (form), and “Nirvana.” We’ve already discussed “Rupa” briefly. In this article, we’ll delve into “Nama,” which pertains to the mind. “Nama” encompasses “Citta” (consciousness) and “Cetasikas” (mental factors). “Cetasikas” are the qualities or characteristics inherent in the mind, existing alongside “Citta.” The presence or absence of these “Cetasikas” differentiates various types of consciousness. There are 89 types of “Citta,” or 121 when expanded. As discussed in our previous article, a “Cittakkhaṇa” (moment of consciousness) is an extremely brief instant, roughly one 600 millionth of a second. This means that approximately 600 million moments of consciousness arise within a single second.
In this article, we will focus on “Cetasikas.” There are 52 “Cetasikas,” categorized into several groups. One such group is the “Aññasamāna Rāśi” (common mental factors), which includes:
- “Sabbacitta Sādhāraṇa” (universally present mental factors): 7 “Cetasikas” that are present in every moment of consciousness.
- “Pakinnaka” (particular mental factors): 6 “Cetasikas” that can be associated with both wholesome and unwholesome states.
Another group is the “Akusala Rāśi” (unwholesome mental factors), which includes:
- “Akusala Sādhāraṇa” (universally unwholesome mental factors): 4 “Cetasikas.”
- “Akusala Cetasikas” (unwholesome mental factors): 10 “Cetasikas.”
A further group is the “Sobhana Rāśi” (beautiful mental factors), which includes:
- “Sobhana Sādhāraṇa” (universally beautiful mental factors): 19 “Cetasikas.”
- “Virati” (abstinence): 3 “Cetasikas.”
- “Appamañña” (immeasurables): 2 “Cetasikas.”
- “Paññā” (wisdom): 1 “Cetasika.”
We intend to elaborate on each of these in future articles. In this article, we will focus on the “Sabbacitta Sādhāraṇa Cetasikas” of the “Aññasamāna Rāśi.” These “Cetasikas” are:
- Phassa (contact)
- Vedanā (feeling)
- Saññā (perception)
- Cetanā (volition)
- Jīvitindriya (life faculty)
- Manasikāra (attention)
- Ekaggatā (one-pointedness)
These 7 “Cetasikas” are present in every moment of consciousness. Here’s a more detailed explanation:
- Phassa (Contact):
- This refers to the nature of “contacting” an object. “Contact” implies proximity without any gap. It can also be described as “touching.” Just as someone groping in the dark can only know what their hand touches, the mind can only know what it contacts. Therefore, for consciousness or awareness to arise, an object must be known and a contact. This “Phassa Cetasika” is essential for all moments of consciousness. This contact of the mind is not like the contact of two physical objects, but rather a subtle nature referred to as “contact.” It is a rather difficult mental factor to fully comprehend.
- Vedanā (Feeling):
- This refers to the experience of the pleasantness, unpleasantness, or neutrality of an object. In the context of “Citta,” this is referred to as “Somanassa” (joy), “Domanassa” (sorrow), “Upekkhā” (equanimity), “Sukha” (happiness), and “Dukkha” (suffering).
- Saññā (Perception):
- This refers to the nature of grasping the characteristics of an object. Every object has a unique characteristic that distinguishes it from others. When a moment of consciousness arises by taking an object, the “Saññā Cetasika,” which grasps the characteristics of the object, is always present. This “Saññā” is both a recognition of past perceptions and a marking for future recognition. Since grasping the characteristics of an object is also a recognition, many texts describe “Saññā” as “the nature of recognizing an object.”
- Cetanā (Volition):
- This refers to the effort involved in actions such as seeing, hearing, eating, drinking, walking, giving, and taking. There are countless actions performed by beings. The effort involved in performing each of these actions is the “Cetanā Cetasika.” There are countless types of “Cetanā,” such as “Prāṇaghāta Cetanā” (volition to kill) and “Dāna Cetanā” (volition to give). All of these are considered “Cetanā Cetasika.” When there is an effort to act, a corresponding moment of consciousness arises. Several “Cetasikas” necessary for performing that action are also associated with it, according to the “Cetanā.” “Cetanā” is the chief among them. Therefore, it is said that “Cetanā is like a general.” Every moment of consciousness arises in the form of performing some action. Therefore, every moment of consciousness has a “Cetanā.” “Cetanā” is the chief in performing actions, while “Citta” is the chief in taking an object. “Karma” is also referred to as this “Cetanā Cetasika.”
- Jīvitindriya (Life Faculty):
- This refers to the life force or vitality of “Citta” and “Cetasikas.” The body is sustained by food and drink. The mind, however, does not have any external sustenance. Yet, there must be something that supports the continuity of the stream of consciousness. Without such support, this stream of consciousness could not continue uninterrupted until the attainment of “Nirvana.” This “Jīvitindriya Cetasika” is what supports and controls the continuity of consciousness until the attainment of “Nirvana.” Through its control, the stream of consciousness continues until “Parinirvana,” without being cut off by death.
- Manasikāra (Attention):
- This refers to the mental factor that directs the mind repeatedly towards an object, preventing it from straying. From the moment of rebirth, the stream of consciousness is constantly breaking and straying from its object. This mental factor causes it to repeatedly arise and engage with objects. This is a subtle and difficult-to-understand mental factor.
- Ekaggatā (One-pointedness):
- This refers to the state of firmly establishing the mind on an object without wavering. Even within a single object, there are various aspects that the mind can grasp. When viewing an object from one perspective, it appears in one way. From another perspective, it appears in another way. Thus, from a hundred different perspectives, the same object can appear in a hundred different ways. Every one of those ways is a way the object can be grasped by the mind. When grasping an object with the mind, one must grasp it in one of its various aspects. A single moment of consciousness cannot grasp multiple aspects of a single object simultaneously. For the mind to grasp an object, it must be established in one of its aspects. “Ekaggatā” facilitates this establishment in a particular aspect of the object. This establishment allows the mind to grasp the object singly. Because objects have various aspects, the mind cannot grasp an object without “Ekaggatā.” Therefore, “Ekaggatā” is essential for every moment of consciousness. “Samādhi” is another name for the “Ekaggatā Cetasika.” This name is often used to refer to developed “Ekaggatā.”
This information is based on the book “Abhidhamma Marga” by Venerable Rerukane Chandavimala Thero.
We plan to bring you detailed descriptions of the other “Cetasikas” in future articles.
අප පෙර ලිපියක සඳහන් කර පරිදි, බෞද්ධ දර්ශනයට අනුව මෙලොව පවතින්නේ නාමරූප සහ නිර්වාණය පමනි. රූප පිලිබඳ කෙටි ලිපියක් අප පළකර ඇත. මෙම ලිපියෙන් නාම සම්බන්ධව කෙටියෙන් කතා කරමු. නාම නම් සිත සම්බන්ධ දෙයකි. චිත්ත(සිත) හා චෛතසික ලෙස නාම පවතී. චිත්ත ( සිතක් ) සමගම චෛතසික නම් සිතෙහි අඩගු ලක්ෂණ , ගති ස්වභා ටිකක් සිතත් සමගම පවතී. ඒවාගේ පැවතීම, නොපැවතීම අනුව සිත් බෙදා වෙන් කල හැක. සිත් වර්ග 89 ක් , විස්තීරන ක්රමයට නම් 121 ක් පවතී. අපට පහළ වන ඕනෑම සිතක් මෙයින් එකකට වැටේ. අප පෙර ලිපියක සඳහන් කළ පරිදි චිත්තක්ෂණ එකකි. එනම් දල වශයෙන් තත්පරය මිලියන 600 කට බෙදා , ඉන් එක් කොටසකි. එනම් තත්පරයකට සිත් මිලියන 600ක් උපදී.
අප මෙම ලිපියේදී චෛතසික ගැන කතා කරමු. චෛතසික 52ක් පවතී. අන්යසමාන රාශිය කියා චෛතසික කාණ්ඩයක් පවතී. එහි සර්ව චිත්ත සාධාරණ නම් සෑම සිතකටම අනිවාර්යෙන් අඩගු වන චෛතසික 7ක් ද, ප්රකීර්ණක නම් කුසල අකුසල දෙපාර්ශවයටම අනුග්රහ දක්වන චෛතසික 6ක් වශයෙන් පවතී. අකුසල රාශිය කියා තවත් කාණ්ඩයක් පවතී. එහි අකුසල සාධාරණ නම් චෛතසික 4ක් ද, අකුසල චෛතසික වශයෙන් 10ක්ද පවතී. තවත් කාණ්ඩයක් සෝබන රාශිය කියා පවතී. එහි සෝබන සාධාරණ නමින් චෛතසික 19ක්ද, විරති නමින් 3ක්ද, අප්රමාණ්ය වශයෙන් 2ක් ද ප්රඥා වශයෙන් එකක්ද වශයෙන් පවතී.
මේවා එකින් එක විස්තරාත්මකව ඉදිරි ලිපි වලදී ගෙන ඒමට බලාපොරොත්තු වෙමු. අප මෙම ලිපියෙන් අන්යසමාන රාශියේ එන සර්ව චිත්ත සාධාරණ චෛතසික ගැන කතා කරමු. එම චෛතසික නම් ඵස්ස, වේදනා, සඤ්ඤා, චේතනා, ජීවිත ඉන්ද්රය, මනසිකාරය, ඒකාග්රතාවයයි. මෙම චෛතසික 7 සෑම සිතකම අඩංගු වේ. විස්තරාත්මකව කතා කලහොත්,
ඵස්ස – අරමුණෙහි සැපෙන ස්වභාවය ඵස්ස නම් වේ. සැපීම යනු අතරක් නොසිටින පරිදි ළං වීමය. එයට ගෑවීම යයි ද කියනු ලැබේ අඳුරෙහි අත ගාන කෙනෙකුට දත හැකි වන්නේ අතේ ගාවුණු දෙයක් පමණෙකි. එමෙන් සිතට දැනෙන්නේද සිතෙහි ගෑවුණු දෙය පමණෙකි. එබැවින් සිතක් හෙවත් දැනීමක් ඇති වීමට දතයුත්ත හා සැපීමක් විය යුතුමය. සැපීමෙන් තොරව දැනීමක් නොවිය හැකි බැවින් මේ “ඵස්ස චෛතසිකය” සියලුම සිත් වලට වුවමනා අගයක් බව දත යුතුය. සිත පිළිබව වූ මේ ඵස්සය වස්තු දෙකක් එකට සැපීම බඳු සැපීමක් නොව, සැපීමය යන නාමයෙන් හඳුන්වන එක්තරා සූක්ෂම ස්වභාවයකි. තේරුම් ගැනීමට අපහසු චෛතසිකයකි.
වේදනා – ආරම්මණයෙහි හොඳ බව වූ හෝ නරක බව වූ හෝ මධ්යස්ථ බව වූ හො රසය විඳින ස්වභාවය වේදනා නම් වේ. චිත්ත පරිච්දයේදී සෝමනස්ස – දෝමනස්ස – උපේක්ඛා – සුඛ – දුක්ඛ යන නම් වලින් කියවුණේ මේ වේදනා චෛතසිකයයි.
සඤ්ඤා – ආරම්මණයා ගේ ආකාරය ගන්නා ස්වභාවය සඤ්ඤා නම් වේ. ඒ ඒ දෙය අනික් දේවලින් වෙන්කොට හැඳින ගැනීමට උපකාර වන විශේෂ ආකාරයක් සෑම දෙයකම ඇත්තේය. අරමුණක් ගැනීම් වශයෙන් සිතක් උපදනා කල්හි ඒ සිත සමග අරමුණේ ආකාරය ගන්නා සඤ්ඤා චෛතසිකයද සැම කල්හිම ඇති වේ. ඒ සඤ්ඤා කලින් ඇති වූ සඤ්ඤා අනුව ඒ ඒ දෙය හැඳින ගැනීමක්ද, මතුවට හැඳින ගැනීමට සලකුනක් කිරීමක් ද වේ. ආරම්මණයාගේ ආකාරය ගැනීම හැඳිනීමක් ද වන බැවින් බොහෝ පොත් වල “අරමුණ හැඳින ගන්නා ස්වභාවය සඤ්ඤාවය” යි කියාද තිබේ.
චේතනා – බලීම්-ඇසීම්-කාම්-බීම්-යෑම්-ඊම්-දීම්-ගැනීම් ආදී ක්රියා සිදුකිරීමේ උත්සාහය චේතනා නම් වේ. සත්ත්වයන් විසින් සිදු කරන අප්රමාණ ක්රියා ඇත්තේය . ඒ හැම ක්රියාවක්ම සිදු කිරීමේ උත්සාහය චේතනා චෛතසිකයය. ප්රාණගාත චේතනා – අදත්තාදාන චේතනා – දාන චේතනා යනාදීන් අප්රමාණ චේතනා ඇත්තේය. චේතනා භාවයෙන් ඒ සියල්ලම චේතනා චෛතසිකය වශයෙන් සලකනු ලැබේ. යම්කිසි ක්රියාවක් සිදු කිරීමේ උත්සාහය එයට අනුකූලව සිතක්ද අති වේ. ඒ ක්රියාව සිදු කිරීමට වුවමනා චෛතසික රාශියක්ද, චේතනාව අනුව එය හා බැඳී ඇති වේ. චේතනාව ඒ සියල්ලටම ප්රධානය. එබැවින් “චේතනාව සේනාපතියෙක් වැනි ය” ය් ද කියා තිබේ. සෑම සිතක්ම ඇති වන්නේ යම්කිසි ක්රියාවක් සිදු කිරීම් වශයෙනි. එබැවින් සෑම සිතකම චේතනාවක් ඇත්තේය. ක්රියා සිදු කිරීමේදී චේතනාව ප්රධානය. අරමුන ගැනීමේදී සිත ප්රධාන ය. “කර්මය” ය් කියනුයේද මේ චේතනා චෛතසිකයට ය.
ජීවිත ඉන්ද්රය – චිත්ත චෛතසිකයන්ගේ ජීවන බලය – ජීවත් වීමේ ශක්තිය ” ජීවිතීන්ද්රය” නම් වේ. ශරීරය ආහාර පානයන්ගේ උපස්ථමභනයෙන් චිර කාලයක් ඇද නොවැටී පවතී. සිතේ පැවැත්මට උපකාර වන, පිටතින් ගන්නා දෙයක් නැත. එහෙත් චිත්ත පරම්පරාවේ පැවැත්මට උපකාර වන යම්කිසි දෙයක්ද තිබිය යුතුය. එබන්දක් නැතිව නිවනට පැමිනීම දක්වා මේ චිත්ත පරම්පරාවට නො සිඳී නොපැවතිය හැකිය. නිවනට පැමිණීම දක්වා සත්ත්වයාගේ චිත්ත පැවැත්මට උපකාර වන වන, එය පාලනය කරන දෙය, මේ ජීවිත ඉන්ද්රය චෛතසික ය යි. එයින් කෙරෙන පාලනය නිසා චිත්ත පරම්පරාව මරනයෙනුදු නොසි පරිනිර්වාණය තෙක් පවතී.
මනසිකාරය – සිතට අරමුනෙන් ඉවත් වන්නට නොදී නැවත නැවත අරමුණු ගැනීමෙහි සිත යොදවන ධර්මය මනසිකාර නම් වේ. ප්රතිසන්ධියෙහි පටන් ම ක්ෂණයක් පාසා බිඳෙමින් අරමුණෙන් ඉවත් වන චිත්ත පරම්පරාව, මේ චෛතසිකය නිසා නැවත, නැවතත් ඉපද ඉපද අරමුණු ගැනීමෙහි යෙදෙන බව කියනු ලැබේ. මෙය තේරුම් ගැනීමට දුෂ්කර අප්රකට චෛතසිකයකි.
ඒකාග්රතාවය – නොසැලෙන පරිදි සිත අරමුණෙහි මනා කොට පිහිටවන ස්වභාවය ඒකග්ගතා නමි. එක අරමුණක වුවද , ඒ අරමුන සිතට ගත හැකි, සිතින් සලකා ගත හැකි, නොයෙක් ආකර ඇත්තේය. එක් වස්තුවක් දෙස එක් තැනක සිට බලන කල්හි ඒ වස්තුව එක් ආකාරයකින් පෙනේ. අන් තැනක සිට බලත හොත් ඒ වස්තුවම තවත් ආකාරයකින් පෙනේ. මෙසේ ස්ථාන සියයක සිට බලත හොත් , එකම වස්තුව ආකාර සියයකින් පෙනේ. ඒ පෙනෙන සෑම ආකාරයක් ම ඒ වස්තුව සිතින් ගත හැකි ආකාරයෝය.
එක් දෙයක් සිතින් ගැනීමේදී අරමුනෙහි ඇති ඒ අනේකාකාරයන් ගෙන් එක් ආකාරයකින් ඒ අරමුන ගත යුතුය. කීප ආකාරයකින් එක වර එක සිතකට එක අරමුණක් ගත නො හකි ය. සිතට අරමුණ ගත හැකි වීමට අරමුණෙහි ඇති එක් ආකාරයක පිහිටිය යුතුය. ඒකාග්රතාවයෙන් කෙරෙනුයේ අරමුණෙහි යම්කිසි එක් ආකාරයක පිහිටීම ය. ඒ පිහිටීම නිසා සිතට එක් ආකාරයකින් අරමුණ ගතහැකි වන්නේය. අරමුණුවල අනේකාකාර ඇති බැවින් ඒකාග්ගතාව නැතිව සිතකට
අරමුණක් නො ගත හැකිය. එබැවින් ඒකාග්ගතාව සෑම සිතකටම වුවමනාය.. “සමාධිය” යනු ද ඒකාග්ගතා චෛතසිකයට කියන තවත් නමෙකි. බොහෝ සෙයින් ඒ නම ව්යවහාර වන්නේ දියුණු වූ ඒකාග්ගතාවට ය.
අතිපූජ්ය රේරුකාණේ චන්දවිමල ස්වාමීන් වහන්සේගේඑ අභිධර්ම මාර්ගය පොත ඇසුරිනි.
අනෙකුත් චෛතසික පිළිබඳ සවිස්තරාත්මක විස්තර ඉදිරි ලිපි මගින් ගෙන ඒමට බලාපොරොත්තු වන්නෙමු.
Leave a Reply