Nama and Pakiṇṇaka නාම සහ ප්‍රකීර්ණක

In our previous discussion on “Nama” (mind), we explored “Sabbacitta Sādhāraṇa” (universally present mental factors). In this article, we will delve into “Pakiṇṇaka,” a group of mental factors that influence both wholesome and unwholesome states. This category comprises six “Cetasikas”: “Vitakka” (initial application of mind), “Vicāra” (sustained application of mind), “Adhimokkha” (decision), “Viriya” (effort), “Pīti” (joy), and “Chanda” (intention). Unlike “Sabbacitta Sādhāraṇa,” which are present in every moment of consciousness, these “Pakiṇṇaka” are distributed appropriately among various types of consciousness, including wholesome, unwholesome, mundane, and supramundane. The following is a brief overview based on Venerable Rerukane Chandavimala Thero’s book, “Abhidhamma Marga.”

• Vitakka (Initial Application of Mind):
  • “Vitakka” refers to the nature of directing the mind towards an object or raising the mind to an object. When “Vitakka” reaches an object, the “Citta” and “Cetasikas” that arise with it also move towards that object. Therefore, “Vitakka” is also described as the mental factor that directs the mind and mental factors towards an object. Weak “Vitakka” is subtle and indistinct. It becomes evident when we intentionally generate it. This intentional generation is called “thinking.” “Thinking” refers to the effort to bring the mind to places it has not reached and to know things it has not known.
• Vicāra (Sustained Application of Mind):
  • “Vicāra” refers to the nature of examining or sustaining the mind on the object to which “Vitakka” has directed it. This examination implies a kind of dwelling or spreading over the object. Driven by “Vitakka,” the mind reaches the object, and driven by “Vicāra,” it spreads over it, examining it thoroughly. “Vitakka” is considered coarse, while “Vicāra” is subtle. “Vitakka” is like the first strike of a bell, and “Vicāra” is like the subtle echo that follows. Although this simile might suggest that “Vicāra” follows “Vitakka,” it is used to illustrate their nature. In reality, they arise simultaneously within a single moment of consciousness.
• Adhimokkha (Decision):
  • “Adhimokkha” refers to the nature of determining or deciding on the nature of an object. This mental factor enables the mind to grasp an object in a definite way, whether correctly or incorrectly, without wavering between alternatives. It is a subtle and difficult-to-understand mental factor.
• Viriya (Effort):
  • “Viriya” refers to the nature of not giving up on a task, of continuing until something is accomplished. There are two types of effort: physical and mental. This discussion focuses on mental effort. Physical effort refers to bodily strength and is not a mental factor.
• Pīti (Joy):
  • “Pīti” refers to the nature of the mind being delighted, of blossoming or expanding like a flower. This is a very evident mental factor.
• Chanda (Intention):
  • “Chanda” refers to the desire or inclination to do something. This mental factor might appear similar to greed, but it lacks the clinging nature of greed. “Chanda” is a desire without attachment. There are various types of “Chanda.” The “Chanda” that arises in greed-associated consciousness aligns with greed. The “Chanda” that arises in consciousness opposed to greed is opposed to greed.

අප කලින් ගෙන ආ නාම සම්බන්ධ අන්‍යසමාන වලට අදාල සර්ව චිත්ත සාධාරණ ගැන කතා කලෙමු. එහිම තවත් කොටසක් වන ප්‍රකීර්නක ගැන මෙම ලිපියෙන් ගෙන එන්නෙමු. ප්‍රකීර්ණක නම් කුසල, අකුසල දෙපාර්ශවයටම බල පවත්නා චෛතසික කාන්ඩයකි. එහි විතක්ක, විචාර, අධිමොක්ඛ‍ය, විරිය, පීති, ඦන්ද නම් චෛතසික 6 ක් අඩංගු වේ. ස‍ර්ව චිත්ත සාධාරණ මෙන් සෑම සිතකම යෙදෙන්නේ නැතිව, කුශලාකුශල ලෞකික ලෝකෝත්තරාදී සැම පක්ෂ වලටම අයත් සිත්වල සුදුසු පරිදි මේවා විසිරී යෙදේ . මේ ගැන කෙටි හැන්වීමක් අතිපූජ්‍ය රේරුකානේ චන්දවිමල ස්වාමීන් වහන්සේගේ “අභිධර්ම මාර්ගය” නම් පොත ඇසුරෙන් මෙසේ ගෙන එන්නෙමු.

විතක්ක – අරමුණ කරා යන, අරමුණට නගින ස්වභාවය විතක්ක නම් වේ. විතර්කය අරමුනට පැමිණෙන කල්හි එය හා උපදනා චිත්ත චෛතසිකයෝද එය අනුව අරමුනට පැමිණෙති. එබැවින් චිත්ත චෛතසිකයන් අරමුනට පමුණුවන ධර්මය විතර්කය යි ද කියනු ලැබේ. දුබල විතර්කය අප්‍රකටය. එය ප්‍රකට වන්නේ ඕනෑකමින් විතර්ක උපදවන කල්හිය. කල්පනා කිරීම යයි කියනුයේ එසේ කිරීමට ය. එතෙක් සිත නො පැමිණි තැන්වලට පැමිණවීමට , නොදත් දේ දැන ගැනීමට කරන උත්සාහයට කල්පනා කිරීම ය යි කියනු ලැබේ.

විචාර – විතර්කය පැමිණි අරමුණ පිරිමදින ස්වභාවය විචාරය නම් වේ. මෙහි අදහස් කරන පිරිමැදීම අරමුණෙහි ඇතිල්ලෙන, අරමුනෙහි පැතිරෙන ස්වභාවය ය. විතර්ක බලයෙන් අරමුනට පැමිණියා වූ සිත විචාරයේ බලයෙන් එහි පැතිරේ. ඔබා බලන්නාක් මෙන් කරයි. විතර්ක විචාර දෙකින් විතර්කය ඕදාරිකය. විචාරය සියුම්‍ ය. එය අප්‍රකටය. ඕදාරික වූ විතර්කය ඝන්ටාවකට පළමුවෙන් ගැසීම මෙන් ද , සියුම් වූ විචාරය පළමු ඇති වූ ඝණ්ටා නාදය අනුව පසු ව ඇදෙන සියුම් හඩ මෙන්ද දත යුතු යැයි කියා තිබේ. මේ උපමාවෙන් විචාරය විතර්කයට පසුව ඇති වන්නාක් සේ හැගෙන්නට පිළිවන. චෛතසික දෙකේ සැටි දැක්වීමට මේ උපමාව කියා අති මුත් ඒ දෙක පෙර පසු නොවී ඒකක්ෂණයෙහි ඇති වන ධර්ම දෙකක් සැටියට තේරුම් ගත යුතු ය.

අධිමොක්ඛ ය – අරමුණේ සැටි විනිශ්චය කර ගන්නා ස්වභාවය අධිමොක්ඛ නම් වේ. මේ චෛතසිකය නිසා එසේද මෙසේද කියා දෙතුන් පත්තකට නොගොස් හරියට හෝ වේවා, වැරදියට හෝ වේවා යම්කිසි එක් අකාරයකින් සිතට අරමුණ අල්ලා ගැනීමට නො සමත් වෙයි. මෙයත් තේරුම් ගැනිමට දුෂ්කර අප්‍රකට චෛතසිකයකි.

විරිය – කටයුත්තේ නො පසු බස්නා ස්වභාවය , පටන් ගත් දෙය සිදු වන තුරු ඉදිරියට යන ස්වභාවය වීර්‍යය නම් වේ. කායික වීර්‍යය – චෛතසික වීර්‍යය කියා වීර්‍යය දෙකක් ඇත්තේය. මෙහි අදහස් කරනුයේ චෛතසික වීර්‍යය ය. ශරීර ශක්තියට කායික වීර්‍යය යි කියනු ලබේ. එය චෛතසික ධර්මයක් නොවේ.

පීති – සිත පිනා යන ස්වභාවය – මලක් මෙන් ප්‍රබෝධ වන, පිම්බෙන ස්වභාවය පීති නම් වේ. මෙය ඉතා ප්‍රකට ස්වභාවයකි.

ඡන්ද – ඒ ඒ දේවල් කරනු කැමැත්ත , කිරීමේ ඕනාකම ඡන්ද නම් වේ. මෙය ලෝභයට මදක් සමාන සේ පෙනෙන චෛතසිකයකි. එහෙත් ලෝභයෙහි මෙන් ඇලෙන ස්වභාවයක් ඡන්දයෙහි නැත. ඡන්දය ඇලීමෙහි තොර වූ ඕනෑකමෙකි. අනේක ප්‍රකාර ඡන්ද ඇත්තේය. ලෝභ සහගත සිත්වල ඇතිවන ඡන්දය ලෝභයට අනුකූලය. ලෝභයට විරුද්ධ සිත්වල ඇති වන ඡන්දය ලෝභයට විරුද්ධ ය.

• ShareCopied to clipboard